Lubieszewo (Ladekopp)

O istnieniu parafii wspominano już w 1255 r., ale Preußisches Urkundenbuch przyjmuje, że wieś była lokowana przez wielkiego komtura Wernera von Orselna w latach 1314-1324. Dnia 30 listopada 1341 r. wielki komtur Ludolf König rozszerzył przywilej lokacyjny Wernera von Orselna, potwierdzając włóki proboszczowskie - von den vorgenanten huben gebe wir gote czu lobe der pfarre des dorfis vier freyhuben ewiclichen czu einer wedeme oraz dziesięcinę. J. Z. Łoziński datuje budowę kościoła lubieszewskiego na koniec XIV w., ale powstanie znajdującego się w nim posągu Matki Bożej z Dzieciątkiem na około 1375 r. W tym czasie proboszczem parafii był oficjał pomezański Jan z Posilge (1379-1400). Parafia posiadała również kościół pomocniczy w Orłowie, o którym wspominano dopiero w 1637 r. - ecclesia parochialis in villa Ladekop et capella Orłow, iam pridem vacans, commendata est... Nie ma pewności co do urzędowania w niej proboszcza w 1. połowie XVI w. W 2. połowie XVI w. wśród wsi należących do parafii wymieniano następujące: Lubieszewo, Nowy Dwór, Orłowo.

W drugiej połowie XVI w. i 1. połowie XVII w. funkcjonował tutaj zbór protestancki w królewszczyznach - założono go w 1570 r. W 1585 r. kościół był zamknięty z powodu aktywności protestantów, ale potem dzięki działalności komisji biskupa Piotra Kostki i ks. Ernesta Weihera przejął go ks. Bartłomiej Laubich, który objąwszy parafię w 1603 r. przeniósł organy do wieży, a podłogę i ściany odnowił - organa ad turrim transtulit, tabulatum et parietes Eccclae elegantissimis picturis exornavit. Również w tym czasie oficjał pomezański Bartholomeus Laubichius został delegowany przez biskupa do konsekracji kielicha przeznaczonego dla kaplicy w Nowym Dworze Gdańskim. Jeszcze w czerwcu 1603 r. filią parafii była wieś Tuja - quae Ladekopnsi filiali antiquitus fuisse perhibetur. Połączenie kościoła parafialnego w Tui z parafią w Marynowach nastąpiło dopiero dnia 23 lipca 1604 r. dekretem biskupa W. Gembickiego – nos etami authoritate ostra ordinaria dictam ecclesiam parochialem Tygensem, quae a multo tempore Ecclae Parochiali Ladekopensi coniuncta fuit, … parochiali Mariaenoviensi In filiam perpetuam damus et incorporamus. Z akt wizytacji przeprowadzonej w 1626 r. wynika, że w parafii nie był tolerowany żaden kaznodzieja innowiercz – minister nullus haereticus, ale w Orłowie żyli anabaptyści, z którymi było wiele sporów o należne parafii daniny. Do parafii należała wówczas kaplica w Orłowie, wieś Orlofferfelt, dwór Leissen, Pitzendorff. Począwszy od 1615 r. proboszcz dzierżawił ziemię na 15 lat, a potem na 30 lat. Wówczas też plebania była nowo zbudowana, a w szkole uczyło się dwunastu uczniów. W latach 1626-1637 nie było tutaj proboszcza - diu Ecclesia Parochum habuit nullam. Ks. Kasper Simonis (Cimen) bywał w parafii kilka razy w ciągu roku (1637-1654). W tym czasie murowany kościół św. Elżbiety posiadał trzy ozdobne ołtarze z jednym kamieniem z relikwiami i kamienną chrzcielnicę. W wieży z zegarem słonecznym, zbudowanej do połowy z cegły, a wyżej drewnianej, znajdowały się cztery dzwony. Ponadto: kostnica była w dobrym stanie, cmentarz w połowie otoczony murem, a organy były pozbawione wielu piszczałek. Proboszcz otrzymywał 80 florenów rocznie z każdej włóki kościelnej, a posiadał ich cztery. Teren parafii tworzyły wsie: Lubieszewo, Orłowo, Orłowskie Pole oraz wcześniej Nowy Dwór Gdański – praedium Tigenhow. Plebania i szkoła były w dobrym stanie. W tej wsi protestanci zbudowali w 1639 r. własną szkołę, a mieli już własną świątynię.

W 1654 r. wizytacja potwierdziła posiadanie przez proboszcza czterech włók i dziesięciny. W Orłowie funkcjonowała szkoła, ponieważ nauczyciel otrzymywał ze wsi 20 wozów drzewa i dom z ogrodem - rector Scholae ex Orlow XX plaustrum lignorum et Hortulalana ad Scholam. W 1698 r. na wieży znajdowały się trzy dzwony, ponieważ czwarty pęknięty przeniesiono do filialnej kaplicy św. Barbary w Orłowie. W świątyni lubieszewskiej znajdowały się trzy ołtarze. Proboszcz dzierżawił trzy włóki plebańskie za 300 florenów, a czwartą sam uprawiał. Ponadto otrzymywał dziesięcinę ze wsi i pól w Orłowie oraz Piskerdorff. Nauczyciel otrzymywał wynagrodzenie z kasy kościelne oraz od katolików. Proboszcz lubieszewski wystąpił 14 marca 1703 r. przeciwko mieszkańcom wsi z powodu założenia przez nich nowego cmentarza luterańskiego - parochus Ladecopensis contra Incolas villae Ladekop ratione erectionis novi coemeterii lutherani. Dekret reformacyjny z 31 sierpnia 1724 r. informował, że w tej parafii wciąż powtarzają się wzajemne oskarżenia proboszcza i parafian, dlatego biskup wizytator propter bonum pacis pozostawił m.in. następujące wskazania: procesję z Najświętszym Sakramentem przez cmentarz, gdzie zwyczajem żuławskim pogrzebani są katolicy i niekatolicy, mają odbywać się w kościele zegar pozostawiony od wielu lat bez opieki ma być wyremontowany przez parafian z inicjatywy i zachęty proboszcza; powykrzywianą i zniszczoną z powodu częstych pochówków ceglaną podłogę kościoła winni wyremontować witrykusowie; zgodnie z zatwierdzeniem królewskim z 1702 r. potwierdzającym dotację krzyżacką należy przywrócić granice pomiędzy ziemią parafii i mieszkańców wsi - to samo odnosiło się do filii w Orłowie; wreszcie wizytator zakazał wymuszania ofiar z racji pogrzebu i chrztu.

Do 1630 r. zbór protestancki posiadał salę modlitw we dworze, a w 1708 r. przy pomocy Szwedów zbudowano tutaj pierwszy kościół - oratorio suo tempore belli Sevetici aedificato, który stał jeszcze w 1749 r. W 1710 r. powstała w Orłowie szkoła menonicka, założona przez prawnie usuniętego z Tygy kommendariusza Andrzeja Anutha. Nową plebanię postawił Anuth w 1731 r. Kościół menonicki spłonął w 1826 r., ale już 16 września 1827 r. poświęcono nową świątynię zbudowaną z muru pruskiego. W następnym roku postawiono wieże i ołtarze - kościół ten stał jeszcze w 1890 r. Pierwszy proboszcz ewangelicki Henryk Copinus pojawił się w Lubieszewie w 1575 r., a jednym z kolejnych był Christoph Gottlieb Schultze. Pozostały zapisy źródłowe dowodzące, że proboszcz katolicki udzielał w latach 1714-1730 chrztu mennonitom, purytanom i Friso-mennonitom. Ks. Jan Krzysztof Mocki odnotował listę osób nawróconych, począwszy od lat 1701-1713, a skończywszy na latach 1728-1739, a także w Orłowie. Wizytacja przeprowadzona 4 marca 1700 r. przez biskupa Teodora Andrzeja Potockiego (1699-1712) potwierdziła, że parafia Lubieszewo posiada dwa kościoły: parafialny św. Elżbiety z trzema ołtarzami i trzema dzwonami na wieży oraz filialną kaplicę św. Barbary w Orłowie, z jednym ołtarzem i dzwonem niedawno sprawionym. Ponadto proboszcz ufundował w 1699 r. mały dzwon do wieżyczki za 40 florenów. Wizytacja potwierdziła, że kościół w Lubieszewie posiada cztery włóki ziemi oraz tzw. decimas seu missalia. Parafię tworzyły wsie: Lubieszewo, Orłowo, Haken­bude, Piskendorff, Neynhubenses, Siebenhubenses. Warto dodać, że cały majątek z kaplicy orłowskiej przypadający szkole przejęli mennonici, którzy nie uznają chrztu i pogrzebu. Dnia 28 maja 1725 r. ksiądz katolicki - proboszcz Lubieszewa stawał wraz z gospodarzami wsi Brzózki przed przybyłą do wsi komisją biskupią w sprawie odmowy udziału księdza w kosztach prac melioracyj­nych ponoszonych przez wieś. Proboszcz wówczas powołał się na dekret erekcyjny kościoła w Kraśnienie, który tę kwestię wyjaśniał. Natomiast w 1727 r. Ks. Jan Mocki upominał się o wypełnianie zobowiązań względem remontów kościoła i zabudowań, tym bardziej, że pagus Orloff pietate ductus anabaptistica, dlatego proboszcz odczuwa brak funduszy na utrzymanie parafii. Warto też przypomnieć, że już w 1628 r. Zygmunt III postanowił: z włok pasnych, które naymuią Olandrowie na paszę każdy powinien dać będzie po groszy dziesąciu z włoki.

W Lubieszewie 27 sierpnia 1719 r.  za przyczyną ks. Jakuba Wojciecha Czeraskiego zainicjowano Bractwo szkaplerzne.  

Kościół parafialny św. Elżbiety solide murata et eleganter wewnątrz wymalo­wany, był konsekrowany według zapisu w aktach wizytacji z 30 czerwca 1749 r. Jeden z jego trzech ołtarzy przedstawiał scenę Narodzenia Chrystusa. Parafia była niewielka, sądząc po ilości przystępujących do komunii św. wielkanocnej – 160 osób. Kamienna chrzcielnica stała w środkowej części kościoła przy murze, a fenestra integra, organa elegantis strtructura, natomiast ławki stojące na posadzce kamienno ceglanej były bene dispositia et picta. Również sufit drewniany był przyozdobiony malowidłami. Jedna przybudó­wka kościoła była zbudowana z solidnego muru, a druga z muru pruskiego, gdzie znajdowały się chrzcielnica -  fons lapideus cum aqua benedicta. Dach pokryty dachówką prezentował dobry stan. Drewniana wieża stojąca przy murze campanas habet 4 oraz sygnarek super tectum Ecclesiae. Na wieży znajdował się stary zegar wymagający naprawy, a przy murze wschodnim stała murowana chrzcielnica. Cmentarz był otoczony z jednej strony murem, a z drugiej drewnianym płotem. Kościół uzyskiwał 60 florenów dochodu rocznego z dzierżawy ziemi, a jego dłużnicy zatrzymywali u siebie 1365 florenów. Proboszcz dzierżawił trzy z pierwotnej dotacji czterech włók ziemi za roczny dochód rzędu 400 florenów, a dziesięci­na przynosiła mu: z Lubieszewa 27 korcy żyta i owsa, z Orłowa 20 korców tych zbóż, z Orłowskiej Wsi 12 korców, z Piecewa 3 korce, z Nadbrzezia 10 korców oraz niewielką ofiarę pieniężną. Z folwarku Nowy Dwór Gdański - ex praedie seu ex arce Tygenhoffen datur parochio pleban otrzymywał dzban wosku. Proboszcz zajmował plebanię zbudowaną w 1731 r. Szkoła posiadała dwie izby. W jednej mieszkał schola rector, który otrzymywał z kościoła 30 florenów rocznie oraz ofiary pieniężne z poszczególnych wsi. Kościół parafialny posiadał baptysterium i kropielnice kamienne, czego dowodzą  uwagi sporządzone przez biskupa Andrzeja Baiera (1759-1785) w czasie wizytacji. W czasie wizytacji przeprowadzonej 8 sierpnia 1788 r. stwierdzono, że proboszcz tutejszy głoszący kazania po niemiecku, rzadko po polsku, duszpasterzował wśród 96 wiernych wyznania katolickiego w parafii i filii w Orłowie, a murowany kościół św. Elżbiety i drewniana plebania były w należytym stanie. Parafia posiadała cztery włóki oddane w dzierżawę. W skład parafii wchodziły wówczas wsie: Lubieszewo, Orłowo, Orłowskie Pola, Reinland (Nadbrzeże). Siedem Włók, Piecewo, Dziewięć Włók. W 1890 r. parafia w Lubieszewie posiadała kaplicę w Orłowie, kościół w Tui oraz filię w Marynowach ( samodzielne w 1910 r.). Od 1945 r. parafia posiada kościół filialny w Orłowie wraz z innymi pięcioma wsiami.

Ks. Jan Wiśniewski, Losy poszczególnych ośrodków kultu na przestrzeni dziejów